Je rechten
bab449ae-2477-46b3-8fca-27c4c5741bd6
https://www.hetacv.be/je-rechten
true
Actualiteit
59ea6a04-d5cb-49bb-86bf-262457cb04b8
https://www.hetacv.be/actualiteit
true
Diensten
c7cddb17-187f-45c2-a0e2-74c299b8792b
https://www.hetacv.be/dienstverlening
true
Lid worden
abbb02d8-43dd-44b5-ae75-3cd90f78f043
https://www.hetacv.be/lid-worden
true
Het ACV
c62ac78b-1aa2-4cb9-a33b-59e6fc085fb4
https://www.hetacv.be/het-acv
true
Word nu lid

De rode draad: Werkgeluk

COnneCt gaat dieper in op de verschillende dimensies die werkgeluk bepalen: werktevredenheid, werkplezier, actief engagement en ervaren zinvolheid

Gelukkig zijn op je werk bepaalt voor een groot deel mee je levensgeluk. Je slijt tenslotte vele uren achter een bureau, in de klas of in het gezelschap van je collega’s. Als je ongelukkig bent op je werk, straalt dat af op de rest van je leven en geluk wordt door vrijwel iedereen gepercipieerd als het belangrijkste goed. 

Vinden we nog werkgeluk in het onderwijs van vandaag? Wat is werkgeluk dan precies? Het lijken zeker relevante vragen. De kranten staan namelijk bol van meldingen over de grote aantallen burn-outs en de moeilijkheden die startende leerkrachten ondervinden, waardoor ze snel afhaken. De beperkte instroom voor het lerarenambt kan die uitstroom niet compenseren. Het lerarentekort, aangezwengeld door de coronacrisis, heeft ongekende hoogten bereikt en ondersteunende diensten als COnneCt bewijzen dagelijks hun nut.

COnneCt kan samenwerken met jou om je inzichten aan te reiken en je kan zelf aan de slag om je functioneren op school te optimaliseren … maar daarnaast speelt ook de onderwijsinstelling zelf een grote rol. In de populaire pers verschijnt veel over het onderwerp werkgeluk, maar vaak ontbreekt een wetenschappelijke grondslag. We kijken in dit artikel dus dieper en gaan daarvoor te rade bij Dajo de Prins.

Dajo de Prins, doctor en professor in de rechten en medewerker van de Studiedienst Immateriële Waarden, gebruikte The Oxford Handbook of Happiness als wetenschappelijke bron voor zijn boek met de titel Werkgeluk. Hij belicht daarin het belang van de organisatie voor werkgeluk.

Waarom is werkgeluk een belangrijk issue? 

De Prins onderscheidt verschillende redenen waarom werkgeluk een belangrijk issue zou moeten zijn voor organisaties en bedrijven, maar ook voor onderwijsinstellingen. 

Inzetten op werkgeluk is kostenbesparend. Organisaties met ongelukkige werknemers kennen een groot verloop. Mensen vertrekken namelijk als ze zich niet goed voelen en de investering om het nieuwe personeelslid op te leiden, gaat verloren. Een gelukkige werknemer blijft volgens onderzoek drie à vier jaar langer in bedrijven. In het onderwijs is dat nog langer door goede randvoorwaarden, zoals een aantrekkelijk loon dat groeit doorheen de jaren, de schoolvakanties die het mogelijk maken zelf de kinderen op te vangen, de werkzekerheid … Je bespaart ook kosten doordat je afwezigheden vermijdt. Ongelukkige werknemers belanden vaker in een burn-out, wat tot lange periodes van afwezigheid kan leiden. Zet de organisatie dus in op geluk, dan is de kostenbesparing ook op dat vlak duidelijk.

Werkgeluk verhogen heeft een grote persoonlijke impact. Het leidt tot een hogere productiviteit. Zo toonde onderzoek bij callcenters een stijging in productiviteit van 7 tot 12%. Gelukkige werknemers blijken ook creatiever te zijn dan hun ongelukkige evenknie, omdat ze meer openstaan voor nieuwe ideeën. Ze zetten bovendien meer in op samenwerking met collega’s en hun algehele veerkracht neemt toe. Daar komt nog bij dat positieve emoties een positief effect hebben op andere personeelsleden.
Recente generaties vinden geluk en een goede work-lifebalance ook steeds belangrijker. Bij het solliciteren kiezen ze eerder voor een organisatie of school die op dat vlak een goede reputatie heeft.

Maar wat is werkgeluk dan? 

Volgens de wetenschappelijke definitie is werkgeluk een positieve innerlijke toestand met vier dimensies: werktevredenheid, werkplezier (met meer positieve gevoelens dan negatieve doorheen de dag), actief engagement en ervaren zinvolheid.

Dimensie 1: werktevredenheid

Van de vier dimensies is werktevredenheid de basis. Tevredenheid is een gevoel. Om dat te meten, is het noodzakelijk dat vanop een afstand te bekijken en er een cognitief en evaluatief oordeel uit te puren. Onderzoek in het algemeen wijst uit dat werktevredenheid afhangt van de verschillende basiscomponenten van goed werk. 

De eerste daarvan is een eerlijk loon. Daarnaast is er het evenwicht tussen werk en privéleven. De grootste bedreiging daarvoor is de digitale beschikbaarheid. Een evenwicht hebben impliceert dat je thuis nog tot meer in staat bent dan in de sofa te zakken. Een derde factor die werktevredenheid positief beïnvloedt, is relatief interessant werk en promotiekansen. Daarnaast is er ook de fysieke en psychologische veiligheid. Wie zich constant geconfronteerd voelt met een te hoge werkdruk en angst voor een burn-out, kan zijn of haar job niet in veilige omstandigheden goed invullen. Ook een gebrek aan jobzekerheid kan enorme stress met zich meebrengen. 

Wil dat zeggen dat de grootste werktevredenheid zich situeert bij de topjobs in de hoogste kaders? Helemaal niet, volgens onderzoek dat De Prins consulteerde. Werktevredenheid vind je vooral bij geestelijken, fysiotherapeuten, leraren, psychologen, uitvoerende ingenieurs en kantoorchefs. De gemeenschappelijke noemer is dat het gaat om goede, zinvolle banen met een goed loon, werkzekerheid, interactie met mensen …
Nota: The Oxford Handbook of Happiness dateert uit 2013 en reflecteert niet noodzakelijk de huidige situatie.

Dimensie 2: werkplezier

Naast werktevredenheid moet er ook werkplezier zijn. Is er werkplezier aanwezig bij het uitoefenen van je job, dan is de garantie op werkgeluk groter. Vanuit de wetenschappelijke vaststelling dat negatieve gevoelens langer blijven hangen dan positieve, is het belangrijk dat de positieve ervaringen (67%) talrijker zijn dan de negatieve (33%) om je gelukkig te voelen. Hoe je je voelt terwijl je je werk doet, hangt in de eerste plaats af van goede menselijke relaties op het werk (zeker één à twee). 

Een andere persoonlijke factor is de aanwezigheid van een competent, ondersteunend en positief management. Een directie die niet weet wat er in de klassen en de leraarskamer gebeurt, die niet erkent hoe moeilijk de job als onderwijsprofessional soms is of die geen steun geeft wanneer die nodig is, zorgt voor heel wat wrevel en negatieve gevoelens. Uitgaande van de bovenstaande vaststelling dat negativiteit in balans gebracht moet worden door positiviteit, betekent dat concreet dat het management ervoor zou moeten zorgen dat twee derde van haar uitspraken positief is en maximaal een derde negatief. Voor een positieve impact mag de ondersteuning ook niet aan het andere eind van het spectrum zitten, namelijk te veel micromanagement. Management dat voortdurend over de schouder van het personeelslid meekijkt, kan zorgen voor een gevoel van excessieve controle. Aangeleerde hulpeloosheid is een mogelijk gevolg. Het personeelslid kan dan niets meer ondernemen zonder de begeleiding van een lid van het management.

Op het niet-persoonlijke vlak wordt werkplezier mee bepaald door de locatie en de invulling van de job. Een aangename locatie met licht, lucht en groen beïnvloedt positieve gevoelens van het personeel. Een laatste, maar zeker niet onbelangrijke factor voor het voelen van plezier tijdens het werk is de jobinhoud zelf. Je moet grotendeels kunnen doen wat je graag doet. Neventaken die je ondervindt als een last hebben geen positieve impact op je welgevoelen.

Bij welke jobs treffen we het meeste werkplezier aan? Dat zijn over het algemeen jobs die een zichtbaar eindproduct en meestal ook zichtbare tevredenheid van de klant met zich meebrengen. Jobs die met andere woorden veel positieve en weinig negatieve ervaringen en relatief weinig administratieve taken inhouden. De Prins vermeldt daarbij werk als bloemist, tuinman, kapper, schoonheidsspecialist, loodgieter en marketing- en PR-medewerker.

Dimensie 3: actief engagement

Naast de basisdimensie werktevredenheid aangevuld met werkplezier, is ook de derde dimensie een niet te onderschatten factor voor werkgeluk. Het gaat dan over actief engagement. Voel je als personeelslid een bepaalde drive? Doe je graag net dat beetje extra? Dan scoor je hoog op dat actieve engagement. Dat is mogelijk binnen een context waar je je talenten en sterktes kan aanspreken – waar je dus kan groeien – en waar plaats is voor je ambities en aspiraties – waar je kan klimmen. Je hebt voldoende autonomie en verantwoordelijkheid en je kan je identificeren met de organisatie waarvoor je werkt.

In het wetenschappelijke onderzoek wordt melding gemaakt van actief engagement bij zelfstandige bedrijfseigenaars, directeurs, managers en overheidsfunctionarissen, maar ook bij fabrieksarbeiders en kantoormedewerkers.

Dimensie 4: ervaren zinvolheid

De laatste dimensie die mee de mate van werkgeluk kan bepalen, is die van de ervaren zinvolheid. Heb je het gevoel dat je een verschil maakt in het leven van anderen, dat je hun pijn kan wegnemen of hun geluk kan verhogen, dan spreken we van zinvolheid in je job. Die zinvolheid uit zich niet alleen op persoonlijk vlak, maar ook op het vlak van de organisatie,  namelijk wanneer die een zinvol doel heeft dat wordt geëxpliciteerd door de leidinggevende. Is er bovendien een match tussen de waarden en doelen van je organisatie en de jouwe, dan ervaar je een hoge mate van zinvolheid.

Beroepen die bij uitstek zinvolheid rapporteren zijn brandweerlieden, medewerkers van sociale diensten, bibliothecarissen, verloskundigen, politieagenten en geestelijke leiders.

Hoe verhouden die vier dimensies van werkgeluk zich tot elkaar? 

Zoals hoger al gesteld, is werktevredenheid de basisdimensie. Zijn de criteria voor die dimensie vervuld? Heb je dus een eerlijk loon, bewaar je een evenwicht tussen werk en privé, kan je werk je nog boeien? Kan je promotie maken als je dat wenst en ben je zeker van je job? Dan ben je volgens de wetenschap zonder meer tevreden.

Ben je in combinatie met tevreden (dimensie 1) ook geëngageerd (dimensie 3) of voel je ook zinvolheid in je job (dimensie 4), maar ervaar je geen werkplezier (dimensie 2)? Dan kan een burn-out om de hoek loeren. 

Ervaar je een grote mate van tevredenheid (dimensie 1) zonder je actief geëngageerd (dimensie 3) te voelen, dan bestaat een risico op een bore-out of treedt het concept gouden kooi op de voorgrond.

Maar er is ook goed nieuws. Ben je tevreden (dimensie 1) én vind je plezier in je werk (dimensie 2), dan signaleren mensen dat ze zich hedonistisch gelukkig kunnen voelen. Komt er actief engagement bovenop (dimensie 3), dan voelen mensen zich prettig geëngageerd. Met  ervaren zinvolheid (dimensie 4) als kers op de taart, spreekt men in de wetenschappelijke literatuur van volwaardig werkgeluk.

Hoe is het gesteld met werkgeluk in ons land? 

Volgens een onderzoek van Lieven Annemans, hoogleraar gezondheidseconomie, zijn wij in België over het algemeen zeer tevreden (dimensie 1) te noemen over de job die we uitoefenen. Op het vlak van werkplezier (dimensie 2) zitten we echter op plaats 39 van de 40 landen waar dat aspect onderzocht werd. Het werkplezier is beperkt door de onvrijheid van werken, de druk en de noodzaak om het te doen. 

Het verdient geen betoog dat het werkplezier de laatste jaren wereldwijd afgenomen is en dat die trend zich ingezet heeft rond de millenniumwisseling. Factoren die daarin meegespeeld hebben, zijn onder andere de ontwikkeling van de smartphone, sociale media en de overprikkeling die daarmee gepaard gaat. Gevolgen zijn meer stress en burn-outs. Vooral millennials en generatie Z scoren laag op het vlak van werkgeluk. Kijken we naar de sociale breuklijnen, dan blijken zelfstandigen meer werkgeluk te ervaren dan werknemers, kaderleden meer dan uitvoerende bedienden en bedienden meer dan arbeiders. 

Wat is een gezonde visie op werkgeluk?

Werkgeluk wordt in grote mate bepaald door de omstandigheden. Leidinggevenden die zich daarvan bewust zijn, moeten hun beleid daarop afstemmen door tijd en ruimte te maken voor HR-professionals die werkgeluk doorlopend op de agenda willen houden. Werkgeluk moet in het personeelsbeleid een fundamentele keuze zijn. 

Tegelijk moet bij individuele werknemers het besef groeien dat ze realistische verwachtingen rond werkgeluk moeten koesteren. Er zijn enkelingen die heel veel uit hun job kunnen halen op het vlak van zinvolheid, die helemaal opgaan in de flow ervan, maar dat geldt niet voor iedereen. De boodschap is dan ook: hou de balans in evenwicht en wees realistisch. Werk is niet altijd plezierig en dat is oké, aanvaard dat. Als je je verwachtingen lager instelt, word je vanzelf al gelukkiger. 

Perfect werkgeluk bestaat niet en is bovendien individueel bepaald. In sommige stadia in je leven is bijvoorbeeld de werktevredenheid van primordiaal belang en is het werkplezier daaraan ondergeschikt. Bewust omgaan met verwachtingen en de relativiteit van je levenskeuzes inzien, zijn belangrijke stappen naar werkgeluk. Kies een job die aansluit bij wie je bent, want als je goed kiest, zal je gelukkiger worden. De belangrijkste voorwaarde om goed te kiezen is zelfkennis. Ben je een genieter of eerder een strever? Als je erin slaagt die aspecten met elkaar te verzoenen, dan ervaar je het hoogste geluksniveau. Leg je de klemtoon op je privéleven of op je leven als professional? Wat mis je het meest in je job? Op welke dimensie moet je je richten om in te zetten op verbetering? 

 
ikigai

Dat is een van de wegen die COnneCt met jou wil bewandelen. Het uiteindelijke doel is een evenwicht te bereiken tussen de vier dimensies van werkgeluk, wat zich vertaalt als zelfmotivatie, de reden om ’s morgens op te staan. Het Japanse concept ikigai sluit daar perfect bij aan. Zoek naar jouw persoonlijke ikigai (‘leven’ + ‘waarde’/ ‘nut’). 

Hieronder vind je een schematische voorstelling van de verschillende dimensies van werkgeluk.
dimensies werkgeluk

Zit je met twijfels? Heb je nood aan analytisch inzicht? Of heb je een klankbord nodig? Neem dan zeker contact op met COnneCt.

Dat kan via mail op connect@acv-csc.be of door te bellen naar Gert (02 244 36 78) of Ann (02 244 36 79).

Bronnen:
De Prins, D., Werkgeluk, de fabels, de feiten, de oplossingen. Uitgeverij Manteau, 2021
David, S., Boniwell, I., Conley Ayers, A., Oxford Book of Happiness, OUP, 2013