Elke maand trekken we door Vlaanderen en Brussel, op zoek naar opvallende verhalen bij de openbare diensten. Vandaag: CegeSoma, het Studiecentrum Oorlog en Maatschappij in Brussel
De bomen kleuren geel, rood, groen en alles daartussen. Het is een graad of zeven te warm voor de tijd van het jaar. Op een steenworp van het Brusselse Zuidstation, op de hoek van het Luchtvaartplein, staat het voormalige gebouw van de ‘Société coopérative d’Assurances La Prévoyance Sociale’ uit het begin van de jaren 1900. Vandaag huist CegeSoma er, het Studiecentrum Oorlog en Maatschappij. In een bureau dat nog steeds de grandeur van weleer uitstraalt, verwelkomt directeur Nico Wouters ons. “Soms vergeet ik hoe mooi dit allemaal is”, zegt hij. Nico leidt CegeSoma, dat sinds 2016 deel uitmaakt van het Rijksarchief. Het centrum werd ooit opgericht om documenten en archieven uit de Tweede Wereldoorlog te bewaren en te onderzoeken. Intussen omvat hun werking ook de Eerste Wereldoorlog en andere conflicten uit de twintigste eeuw.
“Je zou het bijna niet geloven, maar onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog was op het moment van onze oprichting totaal niet populair aan universiteiten”, zegt Nico. “Nu nog steeds niet, eigenlijk. Er worden dan wel veel films gemaakt en boeken geschreven, maar echt fundamenteel onderzoek gebeurt weinig." Enter CegeSoma.
En dat onderzoek is bijzonder uiteenlopend. “Dat kan gaan over collaborateurs of verzetsstrijders in ons land, maar evengoed over de rol van de NMBS bij het vervoeren van Joden naar de concentratiekampen”, legt Nico uit. “Het is onvoorstelbaar hoeveel we tot op vandaag nog niet weten.”
Naast onderzoek heeft CegeSoma ook een belangrijke archiefopdracht. “We bewaren honderdduizenden documenten van Belgische burgers uit de Tweede Wereldoorlog. Dagelijks krijgen we vragen van universiteiten, organisaties en particulieren. Mensen die amper iets weten over hun familie, vinden hier een brief terug van hun grootvader uit een concentratiekamp. Zulke verhalen komen we heel vaak tegen.”
De belangstelling groeit, maar het budget krimpt. “We zijn van een vijftigtal medewerkers naar zestien gegaan. En dat zal in de toekomst waarschijnlijk nog dalen”, zucht Nico. “Ik probeer optimistisch te blijven, maar de situatie wordt steeds moeilijker. Niet alleen door het personeelstekort, maar ook door de staat van het gebouw. We hebben al een deel van het archief moeten verhuizen omdat het hier anders gewoon zou verrotten.”
Of digitaliseren een oplossing is? “In een ideale wereld wel, maar dat is niet realistisch. Dat zou tientallen miljoenen kosten en jaren tijd vragen”, aldus Nico. “Nochtans zijn studiecentra zoals het onze essentieel in een tijd waarin democratieën wereldwijd onder druk staan. Als je niet leert uit het verleden, kan je niet voorkomen dat het opnieuw gebeurt.”