Auteur: Anne Léonard

Februari 2025

Het regeerakkoord grijpt grondig in in de pensioenen. Verschillende maatregelen komen er zogezegd om de stelsels te harmoniseren (werknemers, zelfstandigen, ambtenaren), maar vooral om budgettaire besparingen te realiseren. Het harmoniseren (en beëindigen) van stelsels kan echter geen doel op zich zijn. Ons pensioensysteem veranderen moet in de eerste plaats dienen om een antwoord te bieden op de echte problemen.

 

Het uitgangspunt voor elke hervorming moet een onverbiddelijke vaststelling zijn: het gemiddelde pensioen in het werknemersstelsel bedraagt 1.698 euro bruto (de in dit stuk genoemde pensioencijfers zijn overgenomen van pensionstat.be). We horen vaak dat lage pensioenen in België het gevolg zijn van korte loopbanen. Maar het gemiddelde pensioen van wie meer dan 45 jaar heeft gewerkt blijkt 2.371 euro bruto te zijn. Dit cijfer omvat alleen de effectief gewerkte jaren (exclusief gelijkgestelde perioden).

Het gemiddelde loon in België bedraagt 4.076 euro bruto (in 2022). Er is dus een aanzienlijke kloof tussen het gemiddelde loon en het gemiddelde pensioen. De eerste uitdaging voor ons pensioenstelsel is dan ook hoe we die kloof kunnen dichten.

In dat verband stelt het regeerakkoord voor om te “onderzoeken hoe de beroepsinkomsten zullen worden gekoppeld aan de reële groei van de gemiddelde arbeidsinkomsten en niet langer uitsluitend aan de index”. Als het de bedoeling is om gewerkte periodes echt te herwaarderen in de pensioenen, dan zou de concrete uitvoering van dit punt van het akkoord de absolute prioriteit van de minister van pensioenen moeten zijn.

Gelijkgestelde periodes: probleem of oplossing?

De nieuwe regering wil het gewicht van gelijkgestelde periodes in het werknemersstelsel drastisch verminderen. Deze periodes (werkloosheid, ziekte, SWT) komen meestal overeen met sociale risico's.  Eigen aan een sociaal risico (wat in wezen een zeer liberaal begrip is) is de erkenning dat bepaalde gebeurtenissen en situaties buiten de individuele verantwoordelijkheid van de werknemer vallen: het zijn bijvoorbeeld niet de werklozen die werkloosheid veroorzaken.

Het meetellen van deze periodes voor het pensioen staat dan ook voor het erkennen van die risico's. De regering legde zichzelf op het gewicht van de gelijkgestelde periodes terug te brengen tot een niveau dat vergelijkbaar is met dat in het ambtenarenstelsel. We moeten ons misschien afvragen waarom deze perioden in dat stelsel zo weinig plaats innemen? De obsessie met "effectieve loopbanen" verhult de aard van de loopbanen in het werknemersstelsel. Als er perioden zijn waarin iemand niet werkte, is dat simpelweg de weerspiegeling van de evolutie in de arbeidswereld en de samenstelling van loopbanen.

Naar meer gelijkheid tussen vrouwen en mannen?

In het regeerakkoord staat dat de pensioenhervorming gebaseerd zal zijn op gendergelijkheid. De aangekondigde maatregelen zullen dit goede voornemen echter ernstig ondermijnen. Zo is er de impact van gelijkgestelde perioden: als de gelijkgestelde perioden niet meetellen, stijgt de pensioenkloof tussen vrouwen en mannen van 32% naar 42% [1]. Ook de invoering van een malus moeten we kritisch benaderen: gezien de voorwaarden om de malus te vermijden zullen vrouwen sterk worden getroffen. Vrouwen werken namelijk vaker deeltijds dan mannen. Vanwege het compressiemechanisme (dat deeltijds werk reduceert tot voltijds) zullen ze het echter moeilijker hebben om aan de voorwaarden te voldoen en zullen ze de malus ondergaan. Tot slot zijn er de strengere voorwaarden voor toegang tot het minimumpensioen: momenteel heeft 10% van de vrouwen al geen toegang tot het minimumpensioen. Door meer effectief gewerkte perioden te eisen zal dit cijfer nog toenemen.

Pensioenen, een kwestie van uitgaven of... inkomsten?

Dit pakket maatregelen gaat ervan uit dat ons systeem op instorten staat en dat de pensioenkosten onhoudbaar zouden zijn. Die kijk op de dingen is een politieke keuze en heeft weinig met wiskunde te maken. Maar als we dan toch willen tellen, waarom vragen we ons dan niet af hoeveel miljarden de sociale zekerheid misloopt door de vele aangeboden verminderingen van de socialezekerheidsbijdragen? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat de afschaffing van eindeloopbaanregelingen en de genomen pensioenmaatregelen (geleidelijke optrekking van de pensioenleeftijd naar 67 jaar) niet leiden tot een nog groter aantal zieke werknemers?