Auteur: Renaat Hanssens

Januari 2025

Met een golf van handelsprotectionisme in zicht en in het licht van de geopolitieke strijd om de toegang tot kritische grondstoffen, was de afronding van de onderhandelingen met het Mercosur-handelsblok (Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay) voor de Europese Commissie een ware obsessie geworden.  Mogelijks deed de verkiezing van Trump ook in de Mercosur-landen een aantal oranje lichten knipperen, want een moeizame onderhandeling over bijkomende Europese eisen met betrekking tot het klimaatakkoord van Parijs en ontbossing kon begin december plots afgerond worden. Zo haalden de machtigste lobby’s langs beide zijden van de Atlantische Oceaan, de agrobusiness in Latijns-Amerika en de technologische sector in Europa het akkoord waar ze al lang van droomden uiteindelijk binnen.

Hoewel er in de huidige geopolitieke context ongetwijfeld voordelen zijn aan het verstevigen van de politieke- en handelsbanden met landen waar we ons verwant mee voelen, kunnen de vakbonden niet anders dan het magere resultaat voor werknemers aan de kaak te stellen.

Landen als Paraguay of Brazilië en in toenemende mate Argentinië hebben geen al te beste reputatie op het vlak van de eerbiediging van arbeids- en mensenrechten.  Zo constateerde de Commissie van Experten van de IAO in een rapport van 2023 het bestaan van heel wat dwangarbeid op industriële landbouwbedrijven in Brazilië. In Argentinië wordt het stakingsrecht en het recht op collectief onderhandelen onder vuur genomen, en staan heel wat sociale rechten onder druk waardoor de armoedegraad boven de 50% is uitgestegen.

De vakbonden klagen in deze context de inconsequentie van de Europese Commissie aan, die in 2022 wel een nieuw modelhoofdstuk ‘Handel en duurzame ontwikkeling’ voor handelsakkoorden uitgewerkt heeft, maar dit niet toepast voor het Mercosur-akkoord. In dit nieuwe model worden engagementen inzake vooruitgang op het vlak van mensen-, milieu- of arbeidsrechten hard gemaakt doordat sancties mogelijk zijn als de toezeggingen niet geëerbiedigd worden. Behalve harde milieu-engagementen vinden we niets van dit nieuwe model terug in het Mercosur-akkoord. Hier wordt immers het oude model gehanteerd, dat mikt op dialoog en samenwerking om eventuele problemen op te lossen inzake de toepassing van bijvoorbeeld fundamentele arbeidsnormen waartoe de handelspartners zich geëngageerd hebben. 

De ervaring met bijvoorbeeld Zuid-Korea leert evenwel dat rekenen op de nobele intenties van de andere partner in een handelsakkoord, dikwijls gelijk staat met het kopen van een kat in een zak. Het kan geen enkele Europees politicus ontgaan zijn waar president Milei van Argentinië naar toe wil inzake mensen- en arbeidsrechten, mocht hij niet in zekere mate ingeperkt zijn door nationale wetgeving en internationale akkoorden. Met een ander Mercosur-akkoord, waarin engagementen inzake duurzame ontwikkeling echt afdwingbaar zijn, kon een bijkomend halt toegeroepen worden aan zijn drieste plannen. Een toepassing van het nieuwe modelhoofdstuk ‘Handel en duurzame ontwikkeling’ zou ook een veel sterkere rol hebben gegeven aan vakbonden en andere middenveldorganisaties in de monitoring van de toepassing van de opgenomen engagementen. Nu moeten die organisaties het stellen met nobele beloften en toekijken vanaf de zijlijn. Gezien de situatie op het terrein is dit meer dan onvoldoende. En dus kunnen de vakbonden dít akkoord onmogelijk ondersteunen.