Bijpascontracten klimaatsprong: een sjabloon voor de toekomst?
Bijpascontracten klimaatsprong: een sjabloon voor de toekomst?
Auteur: Stijn Gryp
December 2025
In het kader van een productiviteitsanalyse evalueert de Vlaamse regering zijn innovatiebeleid. Moeten innovatiemiddelen zich richten op maatschappelijke transformaties en/of economische doeleinden dienen? Aan welke voorwaarden moet steun voldoen, wanneer heeft zij maximaal impact op productiviteit? De antwoorden hierop beslissen over een geldstroom van honderden miljoenen. Maar er bestaat sinds kort een sjabloon voor de toekomst in het Vlaamse steuninstrumentarium: bijpascontracten kunnen maatschappelijke missies ondersteunen én publieke middelen efficiënter inzetten.
Het Vlaamse ACV is niet tegen gerichte ondersteuning, maar pleit al geruime tijd voor een kritische blik op bedrijfssubsidies die Vlaanderen jaarlijks vrijmaakt en voorlopig grotendeels buiten schot blijven bij besparingsrondes. Ten eerste omdat te weinig steun wordt gebruikt voor maatschappelijk missies, ten tweede omdat deze steun grotendeel toegekend wordt in de suboptimale vorm van subsidies.
De Vlaamse regering ondersteunt al maatschappelijke missies. Zo financiert het Moonshotprogramma onderzoek naar doorbraaktechnologieën om de industrie koolstofcirculair en CO²-arm te maken. Er zijn ook de middelen waarmee Flanders’ Care kwaliteitsvolle zorg en verantwoord ondernemerschap in de zorgeconomie stimuleert. Maar het leeuwendeel van innovatiemiddelen vloeit naar economische innovatie.
Een ander punt van kritiek is dat Vlaanderen doorgaans kiest voor de subsidie: een vertrouwd, maar suboptimaal steuninstrument. Projecten met een hoog risico komen in aanmerking voor deze steun. Innovaties met een lager risicoprofiel kunnen doorgaans uit eigen middelen of met een lening worden gefinancierd. Bij mislukking van een project deelt de overheid dus in het verlies. Maar bij succesvolle projecten wordt de Vlaamse overheid niet vergoed voor de risico’s.
Dit verandert bij deelname in de winst of terugbetaling van steun bij geslaagde projecten: gebruikte fondsen worden dan ‘rollend’ in nieuwe projecten geïnvesteerd. De overheid overbrugt het risico van investeringen, maar subsidieert ze niet langer. Door het aanbieden van innovatievere steunmiddelen zou de Vlaamse Overheid de impact van zijn steun vermenigvuldigen, óf een minder zware last laten vormen voor de belastingbetaler.
In zijn ‘Oproep voor een industriestrategie van en voor de toekomst’ formuleerde de Sociaal-Economische Raad Vlaanderen (SERV) een rist steun- en financieringsmechanismen die deel uitmaken van een actueel innovatiebeleid. Ook voorschotten en participaties moeten gericht ingezet worden voor een maximaal rendement voor de Vlaamse belastingbetaler.
Vlaanderen zet in het kader van de ‘Klimaatsprong voor de industrie’ zijn eerste stappen naar innovatievere vormen van steun door het gebruik van ‘bijpascontracten’ (contracts for difference). Deze beperken risico’s voor bedrijven die hun productie elektrificeren door de elektriciteitsprijs af te toppen. Dit maakt de stap naar elektrificatie minder onzeker. En elektrificatie verlaagt de impact van deze bedrijven op het klimaat. Bijpascontracten vormen dus een ‘sjabloon voor de toekomst’: ze realiseren een belangrijke maatschappelijke missie.
Maar bijpascontracten komen ook op een tweede manier tegemoet aan de kritiek van het Vlaamse ACV: ze verschillen fundamenteel van het traditionele subsidie-instrument. Indien de elektriciteitsprijs hoger uitvalt dan rendabel is, ‘past de overheid bij’ tot een vooraf bepaald plafond. Maar indien de elektriciteitsprijs laag genoeg is, betaalt de overheid helemaal niets. De steun is dus voorwaardelijk. Indien de exploitatiewinst hoog genoeg is, wordt eerder toegekende steun zelfs teruggevorderd.
Ook op die manier vormen bijpascontracten een potentieel sjabloon voor de toekomst: de overheid neemt een deel van het risico op zich, maar niet zonder limieten. Bij succes vloeit de steun terug naar de overheid. Slimmere steunmodellen zijn dus mogelijk. Met de bijpascontracten heeft Vlaanderen een eerste blauwdruk in handen om zijn steunbeleid gericht, robuust en toekomstbestendig te maken. Het Vlaamse ACV hoopt dat de overheid in zijn bredere innovatiebeleid steunmiddelen inzet die Vlaanderen op de meest efficiënte manier richting de toekomst stuwt.