Wat is de sociale zekerheid?

De Belgische sociale zekerheid is een soort verzekering dat bedoeld is om inkomen en/of verzorging te garanderen voor personen en gezinnen, die tijdelijk of blijvend, niet (langer) in staat worden geacht om zelf in (voldoende) inkomen en/of verzorging te voorzien.

Een moeilijke definitie. Simpeler gezegd komt het erop neer dat op momenten wanneer er iets veranderd in je leven en/of het even wat tegen valt, er een sociaal en financieel vangnet is, bijvoorbeeld als je werkloos wordt of je een kindje krijgt.

En deze 'tegenslagen' mag je zeer ruim opvatten want de sociale zekerheid bestaat immers uit 7 onderdelen, met elk hun eigen overheidsdienst:

1. rust- en overlevingspensioenen (FPD - Federale Pensioendienst)
2. werkloosheid (RVA - Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening)
3. arbeidsongevallenverzekering FEDRIS - Federaal agentschap voor beroepsrisico's)
4. beroepsziekteverzekering  (FEDRIS - Federaal agentschap voor beroepsrisico's)
5. gezinsbijslag (FAMIFED: Federaal Agentschap voor de Kinderbijslag - Geen federale bevoegdheid meer)
6. verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen (RIZIV - Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering)
7. jaarlijkse vakantie (RJV - Rijksdienst voor Jaarlijkse Vakantie)

 

Het klassieke sociale zekerheidsstelsel valt daarnaast globaal genomen uiteen in drie stelsels:

• een stelsel voor werknemers in de privésector
• een stelsel voor zelfstandigen
• een stelsel voor (federale) ambtenaren.

 

Langzaam aan is ons socialezekerheidssysteem geëvolueerd van een gewone verzekering tegen sociale risico's naar een waarborg voor bestaanszekerheid voor iedereen. Concreet zorgt de sociale zekerheid voor:

• een vervangingsinkomen bij loonverlies (werkloosheid, pensionering, arbeidsongeschiktheid)een aanvulling op het inkomen als je bepaalde "sociale lasten", zoals het opvoeden van kinderen of ziektekosten, moet dragen
• bijstandsuitkeringen als je onvrijwillig niet over een beroepsinkomen beschikt.

Maar dit is jammer genoeg niet altijd zo geweest. Een lesje 'sociale zekerheidsgeschiedenis'.

 

Even terug in de tijd

Het Belgische socialezekerheidsstelsel is niet in één dag ontstaan. Onze sociale zekerheid is het resultaat van verscheidene evoluties die zich de voorbije 150 jaar hebben voorgedaan. Van de verschillende periodes die het stelsel heeft doorlopen, zijn er nog steeds kenmerken aanwezig. Een paar voorbeelden:

• In de tweede helft van de 19de eeuw vindt de Industriële revolutie plaats. De arbeiders in de fabrieken hadden plots te maken met allerlei problemen die ze voordien niet kenden, zoals arbeidsongevallen, ziekten en werkloosheid. Werknemers richten daarom de zogenaamde 'Maatschappijen voor Onderlinge Bijstand', een soort van verzekeringskassen die een uitkering uitbetaalden aan de werkers die bij hen aangesloten waren. Later werden deze maatschappijen omgevormd tot mutualiteiten. Dit waren nog wel privé-initiatieven. Pas op het einde van de 19de eeuw, krijgen deze mutualiteiten subsidies van de overheid. De plaatselijke mutualiteiten groepeerden zich in landsbonden, die we vandaag de dag ook nog kennen. 
        
• Begin 1900 kwam er de verplichte verzekering tegen arbeidsongevallen. Na de Eerste Wereldoorlog werden werknemers verplicht zich te verzekeren voor rust- en overlevingspensioenen, beroepsziekten, gezinsbijslag en betaald verlof (nu bekend als de “jaarlijkse vakantie”). Tijdens het interbellum ook werd de eerste wet met het oog op het gewaarborgd inkomen voor personen met een handicap ingevoerd. 
       
• In 1944 werd een sociaal pact door werknemerssyndicaten en de werkgeversorganisaties ondertekend. Dit sociaal pact steunde op twee grote pijlers, namelijk de sociale vrede tussen de werknemers- en werkgeversorganisaties en de solidariteitsgedachte (de sociale verzekering moest de leefomstandigheden van de arbeiders verbeteren). Dit is eigenlijk de geboorte van de Belgische sociale zekerheid.
  Hierdoor kwamen er enkele vernieuwingen in het sociale systeem, zoals:
  • alle sociale verzekeringen (ook de werkloosheids- en ziekte- en invaliditeitsverzekering) werden voor alle werknemers verplicht;
  • de uitkeringen gingen omhoog;
  • de Rijksdienst voor Maatschappelijke Zekerheid (later de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid, RSZ) werd opgericht als centraal orgaan om de bijdragen te innen;
  • de sociale zekerheid werd paritair beheerd, dat wil zeggen door de werknemers en de werkgevers samen.

   

• Langzaam aan evolueerde de sociale zekerheid van een gewone verzekering tegen sociale risico's naar een waarborg voor bestaanszekerheid voor iedereen. Dit is te merken aan de wet van 1974 inzake het bestaansminimum
  (vandaag leefloon).
                
• Vanaf 1 januari 2019 is de kinderbijslag geen federale bevoegdheid niet meer. De regionale regeringen kunnen vanaf dan een eigen systeem uitwerken ter vervanging van het kindergeld. Denk maar aan de groeipremie in Vlaanderen.