Arbeidsduurvermindering is minder werken voor evenveel loon. In die zin is het dus wat anders dan het recht op de vierdagenweek die de vorige regering in 2022 uitwerkte. Die geeft het recht om je wekelijke arbeidsduur over minder werkdagen te spreiden. Maar je werkt dus niet minder. 

Veel heeft te maken met de arbeidsorganisatie, legt VUB-professor Franne Mullens uit in een uitgebreid artikel rond dit thema in Never Work Alone. Ze haalt een voorbeeld aan uit Nieuw Zeeland. “Daar had een bedrijf arbeidsduurvermindering overgelaten aan de individuele werknemers. Ze moesten maar zelf uitzoeken hoe ze het werk in minder tijd konden rond krijgen. Dat leidde tot bijkomende stress en vragen om terug meer te mogen werken. Bij Femma en ook in een aantal experimenten in het VK die ik volgde, hebben ze dat beter opgelost. Daar was vanuit het bedrijf ook aandacht voor de werkomstandigheden. Bij Femma kwamen bijkomende aanwervingen en een aantal taken werden uitbesteed. In het VK was er vaak ook aandacht voor werkdruk door vergaderingen. Die zijn niet altijd allemaal even hard nodig en efficiënt.”

Ja, legt de Nederlandse journalist-schrijver Koen Haegens uit in een podcast van ACV Puls rond dit thema. Hij vertelt hoe de econoom Keynes bijna 100 jaar geleden voorspelde dat we rond deze tijd gemiddeld 16 uur per week zouden werken omdat technologische vooruitgang ervoor zou zorgen dat we daarmee zouden toekomen om in onze behoeften te voorzien. In de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw ging het even die richting uit, maar sindsdien zijn we gemiddeld per gezin terug naar de vooroorlogse arbeidstijd geëvolueerd. Maar de vijfdaagse werkweek is dus geen natuurwet. De hogere productiviteit maakt dat we eigenlijk perfect minder kunnen werken en toch even veel werk gedaan krijgen. 

Op individuele basis je arbeidstijd beperken kan natuurlijk al langer via een deeltijds contract of tijdskrediet. Maar VUB-socioloog Franne Mullens pleit in Puls Magazine voor collectieve verandering. “Je kan er nu individueel vaak al voor kiezen om minder te gaan werken, maar je ziet de negatieve impact op gendergelijkheid. Vrouwen die deeltijds gaan werken om voor hun kinderen te zorgen, missen veel promotiekansen. Let op, dat betekent niet dat mensen geen overuren meer zouden mogen doen, dat gebeurt nu ook al. Maar we moeten collectief de switch maken naar een ‘nieuw normaal’. We vinden het als maatschappij normaal dat werknemers altijd maar meer geld verdienen, maar we vinden het nog altijd wat abnormaal dat iedereen minder begint te werken. Dat is toch vreemd?”

De komst van AI drijft die productiviteit nog verder op. In Puls Magazine legde Elke Maes van ACV Puls uit dat ook die technologische vooruitgang niet noodzakelijk  een dreigend monster is, maar ook arbeidsduurvermindering dichterbij kan brengen – als de tijdwinst ook deels terugvloeit naar de werknemers. 

Zeker. Onder andere bij vrouwenorganisatie Femma werkt het personeel 32 uur voor een voltijds loon. Ook consultancybedrijf Tryangle stapte over naar de vierdagenweek met loonbehoud. En ook softwarebedrijf AFAS stapt in de vierdagenweek aan vanaf 2025. “Wij denken dat we hiermee iets teruggeven aan de werknemers. Misschien wel het belangrijkste dat er is: tijd,” legt ceo Machiel Den Dekker uit in het vrt-nieuws. Er groeit een heel netwerk van bedrijven die er mee aan de slag willen gaan in binnen- en buitenland. 

“Omdat anders geprivilegieerde groepen minder kunnen werken, terwijl de minder rijke bevolkingsgroepen achterblijven. Dat willen we niet, legt VUB-professor Franne Mullens uit in Puls Magazine. “Het beste argument dat pleit vóór arbeidsduurverkorting met loonbehoud is de geschiedenis,” legt ze verder uit in een uitgebreid artikel in Never Work Alone. “Sinds de industriële revolutie is de arbeidstijd meer dan eens verminderd. En dat is nooit ten koste gegaan van de economie of de winsten. Dat heeft veel te maken met de productiviteitsstijging. Het werk ging sneller, er was minder tijd nodig om hetzelfde te doen. Ook nu stijgt de productiviteit nog altijd. Toch is er al 30 jaar niks meer veranderd aan de arbeidstijd. De productiviteitswinst werd en wordt verre van helemaal omgezet in extra tijd of loon voor werknemers. Werknemers zouden daar een groter stuk van kunnen claimen. Door de huidige krapte op de arbeidsmarkt lijkt me dat zeker ook bespreekbaar.”

Bij consultancy-bedrijf Tryangle zijn ze een hele tijd geleden al overgeschakeld naar de vierdagenweek mét loonbehoud. Ze hebben het allemaal uitgebreid becijferd. “En volgens onze berekeningen, kunnen we deze investering dragen. Voor ons is dit geen extra kost, maar een investering. We investeren in het welzijn en werkgeluk van onze medewerkers. Je enkel richten op steeds meer winst is een oud en voorbijgestreefd model. Nu is het tijd om ook in te zetten op werkgeluk. Want dat is óók van belang,” legt bedrijfsleider Griet Deca uit in Never Work Alone. “We geloven er sterk in dat die aanpak de beste vruchten afwerpt. Meer rust geeft meer headspace. Dat is essentieel voor een kennisbedrijf als het onze. De ideeën borrelen hier nu opnieuw langs alle kanten. De extra rust geeft meer energie en fut om creatief te zijn. En een van onze collega’s heeft aangegeven dat ze zich wel bij ons ziet blijven tot haar pensioen. In tijden van talentschaarste is het niet onbelangrijk dat mensen gelukkig zijn op hun werk.” Bij de overstap kregen ze ook veel bezorgde vragen van klanten. “Die vreesden dat we nu duurder zouden worden. Maar nee dus. Onze prijzen zijn niet veranderd. En we zijn nog altijd een bedrijf in volle groei.”

Pionier Griet Deca van Tryangle gelooft in Never Work Alone van wel. “We geloven erin dat dit in veel bedrijven mogelijk is. Wellicht meer in kennisbedrijven als het onze dan in klassieke productiebedrijven waar de lopende band het ritme aangeeft.” Wel kan arbeidsduurvermindering er overal anders uitzien. In de non-profit is er al lang een regeling met adv-dagen voor oudere werknemers. Die wil ACV Puls ook uitbreiden naar jongere medewerkers. In de retail werken heel veel medewerkers nu al deeltijds. Een arbeidsduurverkorting zou ertoe kunnen leiden dat werknemers meer garanties krijgen op vaste vrije dagen. 

Uit een bevraging van ACV Puls blijkt dat werknemers vooral voordelen zien voor hun werk-privébalans. Maar het kan volgens hen ook leiden tot meer werkplezier, minder stress, meer tijd voor persoonlijke ontwikkeling, meer creativiteit en focus. Ze geven ook aan dat het een betere verdeling van de zorgtaken in het gezin kan bevorderen. Over de balans tussen werk en privé getuigden in Puls Magazine ook een aantal jonge werknemers. Amina Loutfi legt uit hoe ze die balans als jonge mama bewaakt. “Tijd voor mezelf en mijn gezin. Daar draait het toch om in het leven? Pas op, ik werk graag hoor. Ik doe mijn job als office & event assistant enorm graag en ik hou van mijn collega’s. Maar mijn gezin is nog belangrijker”. “Tijd is er voor mij vooral altijd te weinig.,” vult Alexandra Gunst aan. “Maar met een baby van elf maanden erbij is het nog erger. Ik zou soms een octopus willen zijn. Met acht armen zou ik misschien toekomen om alles te combineren. Want naast de baby en het werk wil ik ook nog tijd voor mezelf, mijn partner…”

Ja. Uit een experiment bij Femma bleek het ziekteverzuim lager in de vierdagenweek, legt Jeroen Lievens van Femma uit in een podcast van ACV Puls. Bij Tryangle zien ze dan weer het aantal sollicitanten toenemen sinds de overstap, legt ceo Griet Deca uit in Never Work Alone – geen onbelangrijke factor in tijden van personeelskrapte. “We krijgen heel wat spontane sollicitaties. Maar mensen die alleen op die vierdagenweek afkomen, zijn hier niet aan het juiste adres. Dàt mag niet de drijfveer zijn. Hier werken vergt volle inzet en de nodige maturiteit. Er wordt hier enorm hard gewerkt.”

“Het is een goede zaak dat werknemers meer vrijheid krijgen in hun werkritme,” stelde Stefaan Decock van ACV Puls in Puls Magazine. Maar je verzwaart wel vier dagen je arbeidsdag natuurlijk, in de hoop om dan die vijfde dag te kunnen gebruiken om weer op adem te komen. Het is dan maar te hopen dat je die vijfde dag écht met je vingers van je toetsenbord kan blijven. Want anders is het natuurlijk een slag in het water. Wij voeren liever een debat over echte arbeidsduurvermindering. Daar zijn we meer voorstander van dan van langere werkdagen. Daar willen we in bedrijven graag over overleggen en cao’s afsluiten.”

Tijd was het centrale thema op het voorbije congres van ACV Puls. “Ik heb sterke pleidooien gehoord voor rustiger werken, met meer volk en minder arbeidstijd,” noteerde Puls Magazine na het congres uit het slotwoord van voorzitter Lut Cromphout. “We willen recht op vijf weken jaarlijkse vakantie voor iedereen. Niet alleen werknemers worden beter van arbeidsduurvermindering, maar ook de samenleving en de planeet. De komende jaren willen we daarom experimenten opzetten en de arbeidsduur reëel verkorten. De 32-urenweek moet uit de kast van de taboes.”

De loonnormwet zegt niet alleen dat de lonen niet mogen stijgen, maar ook dat de loonkost per uur niet mag stijgen. Arbeidsduurvermindering met loonbehoud past dus niet in dat plaatje. Reden te meer om als vakbond de oneerlijke loonnormwet te blijven bestrijden.