Je rechten
bab449ae-2477-46b3-8fca-27c4c5741bd6
https://www.hetacv.be/je-rechten
true
Actualiteit
59ea6a04-d5cb-49bb-86bf-262457cb04b8
https://www.hetacv.be/actualiteit
true
Diensten
c7cddb17-187f-45c2-a0e2-74c299b8792b
https://www.hetacv.be/dienstverlening
true
Lid worden
abbb02d8-43dd-44b5-ae75-3cd90f78f043
https://www.hetacv.be/lid-worden
true
Het ACV
c62ac78b-1aa2-4cb9-a33b-59e6fc085fb4
https://www.hetacv.be/het-acv
true
Contacteer ons
7f7bdd4f-c079-401e-a1bf-da73e54f00c2
https://www.hetacv.be/contacteer-ons/contactpagina
true
Word nu lid

Populisme: een gevaar voor de democratie?

 

ACV Bewegingsverbond Vlaams-Brabant organiseerde onlangs een webinar rond het actuele thema populisme, met bijdragen van Stefan Rummens, politiek filosoof en hoogleraar aan de KULeuven, en Liesbeth De Winter, algemeen secretaris van Beweging.net

Stefan Rummens legde eerst uit wat een democratie is: niet alleen ligt de macht bij het volk, dit volk is ook een gemeenschap van vrije en gelijke burgers. Onze democratie is een constitutionele democratie. In de grondwet staan een aantal grondrechten, die niet zomaar afgeschaft kunnen worden. Een meerderheid mag bv. niet beslissen om de vrijheid van meningsuiting af te schaffen of een bepaalde bevolkingsgroep te discrimineren. Dit garandeert dat een meerderheid niet een minderheid kan onderdrukken en we dus vrije en gelijke burgers blijven.

Dit is ook een representatieve democratie. Het is onvermijdelijk dat vrije en gelijke burgers verschillende meningen hebben. De partijen vertegenwoordigen de verschillende ideologische visies die in de samenleving aanwezig zijn. De meerderheid in het parlement beslist, maar ook de minderheid heeft een legitieme stem. De filosoof Claude Lefort gebruikt hiervoor een metafoor: in een democratie is de plaats van de macht een lege plaats. Omdat het volk niet één maar verschillende meningen heeft, niemand ooit het volledige volk vertegenwoordigen.

 

Populisme 

Ook populisten zeggen dat de macht bij het volk ligt, maar voor hen is dat volk een homogene groep: mensen die dezelfde identiteit en dus ook één gezamenlijke wil hebben. De populist zegt bovendien te weten wat die wil van het volk is, en ziet hij zichzelf als de belichaming daarvan en dus als de enige die de macht kan uitoefenen. Niemand anders kan dat, wie dat wel doet, behoort tot een corrupte elite, die moet worden opgekuist. Het populisme is anti-establishment. Tot slot reduceert het populisme complexe problemen vaak tot simplistische oplossingen. Trump beweerde het migratieprobleem met een muur te kunnen oplossen en in Europa worden veel problemen herleid tot de allochtonen. 

 


Reëel gevaar

Het populisme kan een reëel gevaar zijn voor de democratie. De bestorming van het Capitool op 6 januari is daarvan een pijnlijke illustratie. Als in de democratie de plaats van de macht een lege plaats moet zijn, dan wil de populist die plaats opnieuw bezetten. De lege plaats wil zeggen: er is niemand die exclusief namens het volk kan spreken. Maar dat is precies wat de populist wel doet, als enige legitieme vertegenwoordiger van het volk. Ook fake news heeft hiermee te maken. Elke kritische stem tegen het standpunt van de populist wordt weggezet als fake news. 
Het populisme vormt nog een ander gevaar voor de democratie. Typisch voor populisten is dat zij de rechten van minderheden voortdurend onder druk zetten. In het programma van het Vlaams Belang is het uitdrukkelijk de ambitie om de moslimgemeenschap in ons land een aantal rechten te ontzeggen die andere groepen wel krijgen. Daarnaast proberen ze de rechterlijke controle op wat de politiek doet te ondermijnen, bv. door eigen rechters te benoemen. 

Oorzaken

Als oorzaak van het populisme noemde Rummens het falen van het traditionele partijenlandschap. Als mensen niet langer het gevoel hebben dat hun bezorgdheden en ongenoegen een plaats krijgen op het politieke toneel, keren ze zich af van het politieke systeem. Bij ons speelt de Europese Unie een rol: ‘Op nationaal niveau hebben we politiek zonder beleid op Europees niveau hebben we beleid zonder politiek.’ (Vivien Schmidt)

De voorbije decennia is er veel beslissingsmacht weggegaan van de nationale naar de Europese politiek. Belgische politici hebben minder mogelijkheden om onzekerheden van kiezers weg te nemen door reëel beleid. Dat tast het vertrouwen van de burger in de politici sterk aan. 

Binnen de Europese Unie kun je meer beleid voeren, maar de kiezer heeft niet het gevoel dat hij mee kan bepalen wat er op Europees niveau gebeurt. Het blijft een anoniem niveau dat de burger passief moet ondergaan. Europese politici leggen geen verantwoording af bij de kiezer. Europa functioneert als een gedepolitiseerde technocratie.
De kiezer heeft geen politiek niveau meer dat hij vertrouwt om zijn bezorgdheden op te nemen. Als dan een populistische partij zegt dat zij de macht zal teruggeven aan het volk, is een deel van het volk daar vatbaar voor. Dat is ook het Brexit-verhaal: take back control. 

 

 

Middenveld

Hierna besprak Liesbeth De Winter a.h.v. vier tendensen hoe het middenveld een dam kan vormen tegen het populisme. Eerste tendens: de mythe van de onafhankelijke adviseur, die vandaag overal opduikt in adviesorganen, discussiepanels, taskforces enz. In tegenstelling tot het middenveld spreekt hij enkel namens zichzelf, niet namens een achterban. Door zijn onafhankelijkheid geniet hij tegenwoordig meer vertrouwen, wat volgens De Winter is terug te leiden tot de fascinatie voor ‘goed bestuur’ in de jaren 2000. De adviesraden werden terecht verbreed, maar nu is de slinger doorgeslagen.

Tweede tendens is het meegaan in de polarisering. In plaats van ons af te zetten tegen het standpunt van anderen en vooral met gelijkgestemde organisaties samen te werken, moeten we inzetten op bredere coalities. 

De derde tendens neemt stilaan problematische vormen aan in de relatie met subsidiërende overheden: organisaties durven te weinig een kritische stem te zijn, uit angst voor hun voortbestaan. Het middenveld moet weer principiëler zijn. Alleen zo behoudt het zijn specifieke plaats: de kanariepiet in de samenleving die moet alarmeren voor de dingen die misgaan.

Ten slotte zijn het heel klassieke oplossingen die naar voren worden geschoven: referenda, afschaffing van de opkomstplicht… Het middenveld beschikt over een andere troef: samen met de burgers op zoek gaan naar oplossingen en hen deel laten zijn van die oplossing. Mensen het gevoel geven dat ze een impact kunnen hebben op de samenleving, is een van de beste remedies tegen het populisme.

Je verbond op sociale netwerken