"Onze democratie wordt steeds meer uitgehold door mensen die geen enkele verantwoording moeten afleggen"

Vakbonden waarschuwen voor gevaarlijke evolutie

Steeds meer grijpen autoritaire politieke leiders de macht. Samen met superrijke eigenaars van wereldwijde bedrijven zetten ze de democratie steeds meer buitenspel en schuiven ze decennialang opgebouwde sociale spelregels opzij. Daarom lanceerde de International Trade Union Confederation (ITUC), die 200 miljoen leden vertegenwoordigt in 170 landen, een campagne om 'The Billionaire Coup' helder en concreet aan te klagen. "Hun agenda staat haaks op democratie, eerlijke belastingen, openbare dienstverlening, betaalbare gezondheidszorg, vrije pers en ga zo maar door," legt algemeen secretaris Luc Triangle uit. "Als grootste sociale organisatie ter wereld hebben wij de verantwoordelijkheid om daar tegenin te gaan."

Ook in België staan sociale rechten onder druk, stelt algemeen secretaris Lieveke Norga van ACV Puls. "Veel van wat in het regeerakkoord staat – en nu in wetgeving wordt omgezet – is bijna letterlijk overgenomen uit de agenda van werkgeversorganisaties. De lijnen tussen de regering en het bedrijfsleven zie je wel heel direct." Tijd voor een dubbelgesprek over hoe politiek en bedrijfsleven, in België en internationaal, steeds gevaarlijker verweven worden en de democratie ondermijnen.

Luc, sinds mei '23 sta je aan het hoofd van ITUC, de International Trade Union Confederation, oftewel de internationale vakbond die 200 miljoen leden vertegenwoordigt in 170 landen. Wat betekent dat concreet?

Luc: Om met een kwinkslag te beginnen, als ik 's avonds om 10 uur mijn computer dichtklap, zijn de Amerikanen nog aan het werk. En als ik die 's morgens om 7 uur terug open, dan zijn de Aziaten al zeven uur aan het werken. In juli en augustus is het hier vakantie, maar in het zuiden van de wereld is dat een gewone werkperiode. En ik kreeg een uitnodiging voor een congres op 25 december, want die christelijke dag is natuurlijk niet overal een feestdag. Mijn e-mail stopt dus nooit. Maar belangrijker dan dit zijn de  uitdagingen op wereldniveau. Ik word elke dag geconfronteerd met de grote ongelijkheid in de wereld. De armoede en de overlevingsstrijd in grote delen van de wereld staan in schril contrast met andere delen van de wereld, zoals Europa of de Verenigde Staten, waar rijken alleen maar nog rijker worden. Miljonairs, miljardairs. Het is wachten op de eerste biljonair – of hoe noem je die volgende stap? – terwijl elders in de wereld miljoenen kinderen geen toegang hebben tot onderwijs. Er zijn landen die zo in de wurggreep zitten van het Internationaal Monetair Fonds of internationale leningen, dat de terugbetaling ervan 70 tot 75% van hun jaarlijks overheidsbudget opslokken. Daar is geen ruimte voor openbare diensten of sociale bescherming. Je moet goed beseffen dat 1 op de 2 mensen in de wereld, dus bijna 4 miljard mensen, geen enkele vorm van sociale bescherming kennen. Geen pensioen, geen werkloosheidsuitkering, geen gezondheidszorg. Nul komma nul. Die ongelijkheid wegwerken is een groot deel van onze vakbondsagenda.

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Want the billionaire's coup gaat net de andere kant op.

Luc: Met ITUC hebben we de voorbije jaren stilgestaan bij de maatschappij die we willen. En dan kwamen we bij het belang van democratie. Dat betekent niet alleen verkiezingen hebben die op een correcte manier verlopen. Het gaat ook over het verdedigen van democratische waarden: respect voor de mensenrechten, voor vrouwen, voor minderheden, voor lgbtq. Democratie gaat over een vrije pers en vrij je mening mogen geven zonder vervolgd of opgesloten te worden. Maar wat we de voorbije jaren zagen, is dat er vaak wel min of meer vrije verkiezingen zijn, maar dat verkozen leiders die democratische waarden beginnen af te breken. In Amerika zagen we niet alleen hoe Trump democratische waarden ondergraaft, maar ook hoe hij daarin on stage door miljardairs werd geholpen om hem te ondersteunen in die campagne. Finaal is Trump a puppet on a string. De miljardairs en grote techbazen krijgen steeds meer de touwtjes in handen. Het grote probleem daarbij is dat de Amerikanen misschien binnen drie jaar nog wel Trump kunnen wegsturen, maar niet die miljardairs. Die palmen intussen steeds meer cruciale delen in van onze maatschappij. Ze beheersen de sociale media, satellietsystemen en de pers. Ze tekenen de toekomst uit van artificiële intelligentie. En they're here to stay. We kunnen ze niet herverkiezen of wegsturen. Zo wordt onze democratie steeds meer uitgehold en ingepikt door mensen die geen enkele verantwoording moeten afleggen, aan niemand. Ze zijn er alleen om hun macht verder en verder uit te breiden. Hun agenda staat haaks op eerlijke belastingen, openbare dienstverlening, betaalbare gezondheidszorg, een vrije pers en ga zo maar door. Als grootste sociale organisatie – want dat zijn we als vakbond – hebben wij de verantwoordelijkheid om daar tegenin te gaan. Het is dan ook niet te verbazen dat de eersten die zij aanvallen precies de vakbonden zijn, zoals we zagen in Argentinië. Wij zijn hun grootste tegenstanders en bedreiging. Als wij tegen hen ingaan en onze tanden laten zien, krijgen ze schrik. Dat is dus precies wat we willen doen met onze campagne. Wij komen op voor de democratie waarin verkozen leiders democratische waarden verdedigen en durven kiezen voor werknemers en mensen die onderaan de maatschappij staan, zodat die opnieuw vertrouwen krijgen in de democratie.

We hadden het zojuist over machthebbers in de Verenigde Staten of Argentinië. Maar zien we dat verhaal ook hier terug?

Lieveke: Ja. Je zou kunnen denken dat het hier allemaal nog zo'n vaart niet loopt, maar er zijn heel duidelijke parallellen. Het is aan ons om die te vertalen en herkenbaar en tastbaar te maken. Het gaat over een heel fundamentele overtuiging over welk soort samenleving we willen en het mensbeeld waaruit men vertrekt. Een partij als de N-VA gaat er heel duidelijk vanuit dat het een goede zaak is dat er altijd maar meer rijkdom geaccumuleerd kan worden en dat het mensen hun eigen verdienste is hoe ver ze springen in het leven. Daar bouwen zij een systeem op dat op het einde van de rit op hetzelfde punt uitkomt als wat we elders in de wereld zien. Dat is ook heel zichtbaar in het regeerakkoord dat nu in wetgeving wordt omgezet. Wat daar in staat over bijvoorbeeld arbeidstijd, komt rechtstreeks uit de agenda van werkgeversorganisaties. Er is geen enkele andere maatschappelijke afweging gemaakt. Het zijn heel specifieke sectorale organisaties die hebben gevraagd om nachtarbeid goedkoper te maken. Gaat dat levenskwaliteit opleveren voor de werkende bevolking? Nee. Maar een aantal ondernemingen kunnen daardoor betere financiële resultaten neerzetten. De lijnen tussen de regering en het bedrijfsleven zie je heel direct.

Luc: Voor de duidelijkheid: ook met ITUC focussen we niet enkel op de Verenigde Staten. Wat wij met onze campagne gedaan hebben, is aan elk land vragen om na te gaan wie daar de Trumps en de Musks zijn. Want die zijn er overal, in meer of mindere mate.

Lieveke: In de huidige Belgische politieke coalitie hebben we niet dat soort heel agressieve types, denk ik. Bouchez komt wellicht het dichtst in de buurt. Maar wat voor mij essentieel is, is dat men het sociaal model dat na de Tweede Wereldoorlog tot stand is gekomen – dat misschien niet perfect was, maar waar toch een zekere balans in zit – nu actief aan het afbreken is. De financieringsstromen voor de sociale zekerheid worden dichtgeknepen, waardoor die uitdroogt en de hele collectieve bescherming op zijn einde loopt – of toch zeker veel dunner wordt.

De hamvraag is dan natuurlijk: hoe organiseren we ons daartegen?

Luc: We moeten eerst en vooral de analyse maken van wat er rondom ons bezig is. Met onze campagne leggen we uit wat de grote hoofdlijnen zijn. De miljonairsagenda gaat over belastingen, over publieke diensten, over het inpalmen van ministeries, over een kleinere overheid en verregaande privatisering... Ons alternatief is een maatschappij waarin mensen rechtvaardige belastingen betalen en toegang hebben tot gezondheidszorg, openbare diensten, een vrije pers... Daar willen we ons op organiseren – op heel uiteenlopende punten en fronten, want ons verhaal heeft heel veel facetten. Op een conferentie van de Verenigde Naties hadden we het over openbare schulden. Je moet weten: 70 landen zijn virtueel failliet. Als je die wil laten ontwikkelen, moet je schulden kwijtschelden om ze ruimte te geven om te investeren in ontwikkeling. Door onze aanwezigheid op een herdenking van Hiroshima en Nagasaki in Japan toonden we dat ook de vredesagenda deel uitmaakt van onze agenda, terwijl de militaire industrie vooral oog heeft voor de cash die oorlog hen oplevert. Binnenkort zijn we ook op de COP in Brazilië. Want ook klimaatrechtvaardigheid maakt deel uit van ons verhaal, terwijl het verhaal van Trump anti-klimaat is. Met de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) maakten we voor het eerst afspraken over spelregels voor platformwerk, dat tot nog toe heel ongereglementeerd verliep. Op al die verschillende terreinen willen we stappen vooruit zetten. Dat doen we via concrete acties en mobilisatie van vakbonden. Want wat wij op internationaal niveau proberen te bereiken, is natuurlijk alleen maar mogelijk als vakbonden ook op nationaal niveau meewerken. En dat doen ze ook.

Lieveke: Door dezelfde essentiële richting op te gaan, versterken we elkaar. Dus zelfs als het vanuit Belgisch perspectief misschien soms een beetje overtrokken lijkt, lopen de verhalen en uitdagingen toch altijd parallel als we een beetje doordenken. We moeten samen de strijd aangaan.

Waar halen vakbonden de kracht om die strijd te blijven aangaan?

Lieveke: In België hebben we de eer en het genoegen een heel sterke vakbondstraditie te hebben. Het is dan ook belangrijk om die sterke historische positie te vrijwaren. En dat betekent in allereerste instantie dat we moeten blijven proberen veel leden te verenigen. Dat betekent dat de focus voor ons ligt op: wat kunnen wij betekenen voor individuele werknemers? Waar hebben zij nood aan vandaag? En dat zal allicht anders zijn dan 30 jaar geleden. Dat is dus een voortdurende zoektocht naar contact met mensen in allerlei sectoren en met allerlei profielen om te weten waar zij vandaag nood aan hebben om van hun loopbaan de best mogelijke versie te maken. Dat vergt zeer specifieke aandacht voor twintigers en dertigers. En dat lukt. We sluiten elk jaar meer leden onder de 40 jaar aan. Dat toont aan dat ons verhaal aansluit bij wat veel mensen óók vinden. Dat geeft hoop. Want als we de dingen samen aanpakken, kunnen we het verschil maken. Dat is wat ik zo magisch vind aan de vakbond. Wat een vakbond eigenlijk doet, is mensen vanuit hun persoonlijke behoeften samenbrengen en die behoeften optillen naar een collectief niveau waardoor je de optelsom van al die individuele noden overstijgt. Zoveel mensen samenbrengen en dan samen een groter verschil maken, geeft energie en mogelijkheden. Maar desondanks blijft het wel altijd vechten, vechten, vechten. Je staat heel de tijd in de confrontatie. Elke keer opnieuw proberen een stap verder te zetten, vergt veel van ons.

Luc: Onze basis zijn onze leden. We kunnen nog de beste experts hebben aan tafel – en die hebben we ook – maar onze kracht ligt in onze getalsterkte en onze overtuiging. We moeten dus constant proberen die basis verder uit te bouwen. Dat is niet gemakkelijk.

Lieveke: Ambitieuze doelen vooropstellen helpt keihard om mensen te overtuigen. Eén van mijn stokpaardjes is 'tijd'. Dat is een thema dat heel dicht op het vel van mensen zit. De manier waarop productiviteitswinst wordt omgezet op de werkvloer, voert de druk zodanig op dat we daar allemaal een zware prijs voor betalen. Sinds het interbellum hebben we op gezinsniveau nooit zoveel gewerkt als nu, als je betaalde en onbetaalde arbeid meerekent. Dat creëert ongelooflijk veel stress en is gewoon slecht voor iedereen individueel én voor de maatschappij. Dus zeggen wij: zou het geen vooruitgang zijn om die lat geleidelijk aan wat naar beneden te halen? Daar gaan we allemaal deugd van hebben. Met onze ambitieuze ideeën, die tegen de stroom in gaan, willen we mensen enthousiasmeren en werven. Maar ze staan haaks op wat de regering nu van plan is. Als een werkgever eenzijdig kan bepalen of jij volgende week dertig of vijftig uur werkt, betalen wij daar met zijn allen een gigantische kwaliteitsprijs voor. Dat gaat niet over zomaar wat bijschaven. Het gaat over fundamentele keuzes over wat er op de eerste plaats komt. Mag dat de levenskwaliteit van mensen zijn? Dan kom je tot heel andere conclusies dan wat nu op tafel ligt.

Luc: Bovendien is de nieuwe overurenregeling weer een besparing op de lonen van mensen. Werkgevers moeten dan geen overurentoeslag meer betalen. Werknemers moeten dan flexibeler werken én voor minder geld.

Lieveke: Het is bovendien onomstotelijk bewezen dat nachtwerk ongezond is voor mensen. Daar moeten we dus niet nog meer naartoe.

Is het niet demotiverend om te zien dat regeringen wereldwijd steeds minder geneigd zijn te luisteren?

Lieveke: Ik zou natuurlijk ook liever hebben dat het anders was, of dat we met grote realisaties konden uitpakken. En het is verleidelijk om te blijven hangen in wat we niet bereikt hebben. Maar we moeten ook beseffen dat we ook heel wat wél bereiken. Het regeerakkoord zou er nog heel wat anders uit hebben gezien als we gewoon in ons kot waren blijven zitten en niks hadden gedaan. En dat we bijvoorbeeld in België nog altijd een automatische indexering hebben, en een heel erg stevige plek in het sociaal overleg, zowel in ondernemingen, sectoren als nationaal, is op Europees niveau toch wel een hele realisatie.

Luc: De vakbeweging realiseert echt nog wel vooruitgang. Ik had het eerder al over ons akkoord over een beter kader voor platformwerkers. Tot voor een paar jaar was dat onbespreekbaar. Nu hebben we toch afspraken gemaakt. Dat is toch vooruitgang?

Lieveke: We moeten mensen blijven overtuigen dat er een alternatief is. De rechterzijde is sterk in mensen overtuigen dat het niet anders kan. Dat wat zij voorstellen onvermijdelijk is. TINA. There is no alternative. Maar dat is het niet. Het kàn anders. Dit beleid is een keuze. En wij maken een andere keuze. We moeten het debat op tafel krijgen over welk soort samenleving of arbeidsmarkt we willen. Want het kan anders.

Luc: Hoe we de maatschappij de voorbije jaren hebben zien evolueren, is het gevolg van politieke keuzes. Het is geen automatisme. Het kan veranderen. Laat me een paar cijfers geven. Forbes, niet meteen een linkse denktank, berekende in 2023 dat 2.781 individuen samen 14,2 biljoen dollar bezaten. De wereldwijde militaire uitgaven zijn vorig jaar gestegen tot bijna 3 biljoen dollar. Alleen al die twee cijfers geven aan dat er wél geld is voor een meer rechtvaardige samenleving. Je kan via rechtvaardige belastingen de rijkdom die we samen creëren eerlijker verdelen. Er is geld om een andere, meer rechtvaardige, wereld te creëren. Oxfam berekende dat de vijf rijkste mensen ter wereld hun rijkdom verdubbeld hebben sinds 2020, terwijl de 50% armste mensen nog armer werden. De laatste 30 jaar is de rijkdom fenomenaal gegroeid. Maar die groei is niet gegaan naar de mensen die werken. Het is gegaan naar enkelingen. De ongelijkheid groeit. Maar er is een andere keuze mogelijk. De vakbond wil en moet als grootste sociale organisatie ter wereld die strijd verderzetten op nationaal, Europees en wereldniveau. Dat is onze missie.

Jan Deceunynck