Bescherm lokale ambtenaren, stop de afbraak van het statuut!

In De Standaard van vandaag (4 maart '25) lezen we het opiniestuk van Emeritus hoogleraar bestuurskunde Filip De Rynck waarin hij pleit voor een betere bescherming van ambtenaren tegen politieke inmenging. Uit een studie van 2024 van de Universiteit Antwerpen blijkt namelijk dat in bijna de helft van de lokale besturen “een vermoeden van belangenconflict” is bij de uitreiking van omgevingsvergunningen.

Uit de bevraging rond arbeidstevredenheid die ACV Openbare Diensten in 2024 organiseerde bij het personeel van lokale besturen bleek eveneens dat politieke inmenging nog steeds een belangrijke impact heeft. Bij de bevraging ontvingen wij 8.879 antwoorden waarvan 27,57% van de bevraagden aangaven geconfronteerd te worden met ongeoorloofde politieke inmenging. Bij onze bevraging in 2018 bij 11.739 respondenten kwamen wij op een gelijkaardig percentage (27,59%). De politieke inmenging is dus zeker niet afgenomen en vinden we bij alle types besturen: provincies, gemeenten, OCMW’s, intercommunales,…

Andere studies bevestigen nu wat wij al heel lang proberen aan te kaarten bij de Vlaamse regering. Professor De Rynck geeft aan dat fusies van gemeenten hierin een belangrijke rol kan spelen omdat in kleinere gemeenten met éénmansdiensten het machtsmisbruik eerder opduikt dan bij grote besturen waar grotere teams meer mogelijkheden bieden tot specialisatie. Maar ook hier is machtsmisbruik niet uit te sluiten. Bovendien zien we dat ook de burger meestal geen vragende partij is voor deze schaalvergroting en geen voorstander is van fusies.

De essentie in het verhaal blijft dat het personeelslid onafhankelijk moet kunnen de burger en het algemeen belang dienen en daarom voldoende beschermd moet worden tegen deze politieke inmenging. Daarom werd destijds ook de statutair ambtenaar in het leven geroepen.
In de lokale besturen werd met de GESCO’s (gesubsidieerde contractuelen) de deur opengezet naar contractuele tewerkstelling en werden via het decreet lokaal bestuur meer mogelijkheden geboden tot contractuele tewerkstelling waardoor ondertussen slechts ongeveer 30% van het personeel nog statutair ambtenaar is.

Met het ontslagdecreet dat doorgevoerd werd in 2023 door Bart Somers (momenteel burgermeester van Mechelen) heeft de lokale ambtenaar helemaal geen bescherming meer tegen politieke willekeur. Door dit ontslagdecreet kan de statutair ambtenaar ontslagen worden net zoals de contractuele collega, zonder beroepsprocedures en zonder mogelijkheid tot re-integratie zelfs als wordt vastgesteld dat het ontslag onrechtmatig was. De vakorganisaties hebben steeds aangegeven dat dit de politieke willekeur alleen maar zou versterken en dat is dan ook onmiddellijk gebleken.

Bovendien werd met de afbouw van het Toezicht, eveneens een initiatief van Minister Somers, ook nog eens de controle op de beslissingen van lokale besturen herleid tot een uitsluitend klachtentoezicht. Door het gebrek aan die controle neemt de kans op politieke willekeur alleen maar toe. Een herinvoering van het voorafgaandelijk goedkeuringstoezicht zou zeker mee helpen de willekeur een halt toe te roepen.

Wat professor De Rynck stelt is dus heel terecht: Bescherm de lokale ambtenaar tegen politieke inmenging! Niet alleen door fusies mogelijk te maken, maar in eerste instantie door een volwaardig statuut dat er voor zorgt dat deze politieke druk geen rechtstreekse gevolgen kan hebben voor de lokale ambtenaar.