Openbare diensten: slopen of uitbouwen?

Het debat over openbare diensten lijkt ook in België steeds meer in de ban te geraken van de ‘hervormingen’ van president Trump en Elon Musk in de Verenigde Staten. In zijn opiniestuk van 26 februari bewierookt Koen Kennis (N-VA) Musk die met een ‘ingenieursblik’ naar de werking van de overheid zou kijken. Musk zou als ‘techneut’ de openbare diensten efficiënter en effectiever maken. Eerder deze week liet Eva De Bleeker (Open Vld) ook al weten dat ze de mail die Musk naar ambtenaren had gestuurd “gewoon gezond verstand” vindt. Zulke uitspraken zijn gevaarlijk en problematisch want ze normaliseren wat eigenlijk een hallucinante aanval is op onze openbare diensten.  

Het doel van Musk zijn nieuwe Department of Government Efficiency (DOGE) is immers niet om de openbare diensten te optimaliseren en efficiënt te maken, maar om ze uit te hollen en lam te leggen. De agenda van DOGE is niet technisch en wetenschappelijk, zoals Kennis beweert, maar door en door ideologisch en zelfs politiek rancuneus. Musk is een hardcore libertair die alle vormen van overheidsregulering en marktcorrectie op ethisch, sociaal en ecologisch vlak als een belemmering voor de individuele vrijheid beschouwt. DOGE heeft volgens eigen zeggen voor 55 miljard dollar overheidscontracten geschrapt. Dit gebeurt niet met een ‘ingenieursblik’ maar met de botte bijl zonder enige consideratie voor de gevolgen, bijvoorbeeld het schrappen van cruciale IT-contracten die zorgen voor noodcommunicatie en cyberbeveiliging of van preventieve gezondheidsprogramma’s die infectieziekten opsporen. 

Daarnaast hakt DOGE in het personeelsbestand van de overheid. Wat Kennis als ‘overtollig vet’ beschouwt, zijn gespecialiseerde ambtenaren. Los van de menselijke kant van massa-afvloeiingen gaat zo specialistische kennis en ervaring verloren. Dit kan drastische gevolgen hebben. Wanneer bijvoorbeeld ervaren professionals die verantwoordelijk zijn voor crisismanagement, zoals gezondheidscrises of natuurrampen, plotseling worden ontslagen of herplaatst, kan de reactietijd vertragen en de effectiviteit van noodhulpdiensten worden aangetast, waardoor de overheid minder adequaat kan reageren in noodsituaties, met directe gevolgen voor de veiligheid en het welzijn van burgers. Wanneer bepaalde overheidsfuncties door de private sector worden overgenomen leidt dit ironisch genoeg vaak tot hogere kosten. In Vlaanderen heeft dit tot het consultancy debacle geleid waarbij een consultant twee tot vier keer zoveel kost als een ambtenaar. Is dat efficiënt? 

Via DOGE zien we niet een bedachtzame ingenieur te werk gaan, maar een brutale manager zoals we die al kenden van de massa-ontslagen bij X (Twitter). Dit is niet de eerste keer dat een Vlaamse high profile politicus flirt met de trumpiaanse aanval op de openbare diensten en het overheidspersoneel. Het opiniestuk van Kennis volgt snel op de tweet van Eva De Bleeker waarin ze Musks onbeschaamde pesterij van het overheidspersoneel als “gewoon gezond verstand” omschreef. De Bleeker verwijderde haar tweet al na enkele uren. Maar het is duidelijk dat een deel van de Vlaamse politici sympathie heeft voor de trumpiaanse ‘grote kuis’ in de openbare diensten. Het opiniestuk van Kennis draagt bij tot de normalisering van wat eigenlijk een waanzinnig schouwspel is. 

Het kan zeker geen kwaad om overheidsdiensten te optimaliseren en efficiënter te maken – ambtenaren zijn daarvoor overigens vaak zelf vragende partij. Maar onder eufemismen zoals ‘ingenieursblik’ gaat vaak een sinistere ideologische agenda schuil. Nee, de overheid is geen bedrijf dat winst moet maken. De overheid verkoopt niets, maar levert diensten met maatschappelijke waarde. Via openbare diensten moet de overheid de rechten van burgers verzekeren. Het recht op onderwijs via scholen en universiteiten. Het recht op veiligheid via de politie, de brandweer en het leger. Het recht op zorg via onze ziekenhuizen en sociale zekerheid. Het recht op mobiliteit via De Lijn en de NMBS. Enzovoort. Overheidspersoneel zoals brandweerlui, zorgverleners, leerkrachten, voedselinspecteurs, bosbeheerders … om er maar een paar te noemen zijn zo verweven met ons dagelijks leven dat we er nauwelijks bij stilstaan dat ze er zijn. En toch zijn ze in een moderne samenleving onmisbaar. 

De publieke sector is een instelling van collectief nut die individuen, gezinnen, maar ook bedrijven dagelijks een moeilijk te becijferen, maatschappelijke ‘return on investment’ geeft. We hebben zeker ‘ingenieurs-politici' nodig om dit oude gebouw met zijn vele verdiepingen te moderniseren en uit te breiden, maar gekken met een sloophamer kunnen we missen als kiespijn. De desastreuze recepten van Trump en Musk horen niet thuis in een constructief debat over de Belgische openbare diensten.